Demokrasinin İlk Adımı mı, İşgal mi? Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü Sırasında İlan Edilen Islahat Fermanının Hikayesi

Yüzlerce yıldır dünyanın büyük bir kısmına hükmeden Osmanlı İmparatorluğu için ne yazık ki işler 19. yüzyılda daha da kötüye gitmeye başladı. Art arda gelen savaşlar, isyanlar ve toprak kayıpları nedeniyle devasa imparatorluk, Daha önce önünde diz çökmüş olan Batı’dan yardım istemek zorunda kaldı.Bu amaçla çıkarılan fermanlardan biri de Islahat Fermanı olarak tarihe geçmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde yayınlanan en değerli fermanlardan biri olarak kabul edilen, Tanzimat Fermanı gibi Batılı devletlerle ortayı uygun tutmak amacıyla ilan edilmiştir. Ferman ile gayrimüslimlere birçok hak tanınmış ve genel vatandaşlık kavramı gibi yeni hukuki durumlar oluşturulmuştur. Islahat Fermanı’nın ne olduğuna daha yakından bakalım ve tarihteki önemini görelim.

Öncelikle kısa bir tanım yapalım; Islahat Fermanı nedir?

Islâhat Hatt-ı Hümâyûnu (Islahat Fermanı) eski Türkçe adıyla, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş döneminde ilan edilmiştir. Tanzimat’tan sonraki en değerli fermanlardan biridir. Tanzimat’ın verdiği hakları genişlettiği için bazı tarihçiler tarafından Tanzimat Fermanı’nın devamı olarak kabul edilir.

Islahat Fermanı ne zaman ve hangi padişah döneminde ilan edilmiştir?

Tanzimat döneminin en değerli devlet adamlarından Sadrazam Mehmed Emin Ali Paşa tarafından hazırlanan Islahat Fermanı, 18 Şubat 1856’da Sultan Abdülmecid’in onayı ile ilan edildi.3 Kasım 1839 tarihli Tanzimat Fermanı ve 1860 Sultan Abdülaziz Fermanı ile bu dönemin en değerli fermanlarından biridir.

Islahat Fermanı’nın neden ilan edildiğini anlamak için dönemin şartlarına bakmak gerekir:

Osmanlı İmparatorluğu’nun asırlık tarihi boyunca batılı inançlara sahip pek çok padişah gelmiş ve sayısız reform yapmıştır. Tarihsel ayrıntılar hakkında pek bir şey bilmeyen biri.Tanzimat ve Islahat gibi fermanların bu amaçla çıkarıldığını düşünebilirsiniz ama maalesef gerçekler bu kadar değil.

Azınlıklar ayaklanıyor, batı ayağa kalkıyor, doğu homurdanıyor, Arap kızı pencereden dışarı bakıyor; Yani Osmanlı’da işler oldukça karışıktı. 4 Ekim 1853’te başlayan Kırım Savaşı’nda Ruslarla karşılaşmamız işleri yeterince karmaşık hale getirdi. Tabii sevgili Avrupamız da kısa sürede bize destek oldu ve Rusya’ya karşı tarafımızı tuttu.

Tabii Avrupalılar bu yardımı bizi sevdikleri için yapmadılar. baht bu, Kırım Savaşı’ndaki ateşkesin üzerinden tam 18 gün sonra Islahat Fermanı ilan edildi. Yani Tanzimat Fermanı’nda gayrimüslimlere tanınan hakların genişletilmesi için Avrupalılar bizi açıkça zorladılar. Söylediğimiz gibi, durum karışık olduğu için padişahın buna karşı koyacak gücü yoktu.

Peki Islahat Fermanı ile ne oldu?

Islahat Fermanı’nın en dikkat çekici özelliklerinden biri, Müslüman ve gayrimüslim kavramını ortadan kaldırır. Yani Osmanlı vatandaşlığı kavramı ortaya çıktı. Ortodoks dışında Osmanlı topraklarında yaşayan tüm dinlere mensup kişilerin de memur olmasına izin verildi.

Din değiştirme hakkının tanınmasıyla birlikte, İslam’dan dönenlere verilen ölüm cezası kaldırıldı. Gayrimüslimlerin askeri okula gitmelerine izin verildi. ve vergi eşitliği. Gayrimüslimlere zorunlu askerlik getirildiğinde, bir yönetmelikle Müslümanların da yararlanabileceği bir tür ücretli askerlik sistemi oluşturulmuştur. Gayrimüslimlerin kendi meclislerini kurarak kendi iç sorunlarını konuşmalarına imkan tanınmıştır.

Özetlemek gerekirse Tanzimat Fermanı ile aslında Osmanlı Devleti’ndeki Müslüman-gayrimüslim ayrımı neredeyse tamamen ortadan kalktı. İslam devletinde Müslümanların sahip olması gereken özel hakları ortadan kaldırarak,Her dinden insanın bireysel hak ve ödevlere sahip olması sağlandı.

Islahat Fermanı’nın özelliklerine bakalım:

• Herkes memur ve asker olabilir.
• Dayak, eziyet gibi zalimane muameleler son bulacaktır.
• Farklı din ve mezheplere eğitim verebilecek.
• Rüşvet büyük bir hata olur.
• Cezaevi sistemi düzenlenecek.
• Kanun önünde herkes eşit olacak.
• Ceza kanunları ve mahkeme sistemi düzenlenecektir.
• Vergiler herkes için eşit olacak.
• Patrikhaneler gibi gayrimüslim meclislerin yasal hakları olacaktır.
• Mahkeme tanıklığında herkes eşit olacaktır.
• Karma davalar için karma mahkemeler kurulacaktır.
• Devlet suçluların mallarına el koymayacaktır.
• Mahkemeler açılacak ve tarihler açıklanacak.

Eski dili biraz sadeleştirip günümüz Türkçesiyle yazarak Avrupa Birliği kurallarına ne kadar benziyor değil mi?Konulara tek tek bakacak olursak çok farklı detaylar bulabiliriz ancak Islahat Fermanı’nın unsurlarıyla yapılan genel düzenlemeler bu durumdaydı.

Düzenlemeler farklı alanlar ve bahisler için ek unsurlarla genişletilse de gerek Tanzimat Fermanı gerekse Islahat Fermanı temelde Geç Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan Gayrimüslimlere Müslümanlarla eşit haklar verileceği ilan edildi. Elbette hukuk, demokratikleşme falan diyebiliriz ama zorla ilan edildiğini düşündüğünüzde düşünmeden edemiyorsunuz.

Islahat Fermanı’nın sonuçları nelerdir?

Aslında her şey 3 Kasım 1839 Tanzimat Fermanı ile başladı. Ardından Islahat Fermanı ile hakkıyla yakılan ateş Önce Meşrutiyet, ardından II. Meşrutiyet ile tam anlamıyla alev aldı. Yani Islahat Fermanı’nın sonuçlarından tek başına bahsetmek mümkün değil ama bu geniş sürecin bir parçası diyebiliriz.

Başta Islahat Fermanı olmak üzere tarihçiler, Bu sürece iki farklı açıdan bakıyorlar. Birinci bakış açısına göre bu süreç aslında Osmanlı Devleti’nin modern demokratik dünyaya uyum sağlama ve şer hukuku yerine batı hukukuna geçiş sürecidir. O yüzden bu süreçte yaşananlar çok acı.

Farklı bir bakış açısından, tüm bu süreç tam bir uğraştır. Zira ilan edilen fermanların hiçbiri fiilen Osmanlı idaresi veya halkı tarafından talep edilmemektedir. Bütün bunlar, Batılı devletlerin yerel işbirlikçileriyle birlikte Osmanlı İmparatorluğu’nu devirme baskısının sonucudur. Yani fiilen olmasa da Osmanlı Devleti ilk defa Tanzimat ile işgal edilmiştir. Doğal olarak, bu tartışmalar daha fazla su toplar.

Osmanlı topraklarında yaşayan herkese eşit haklar verildi. Islahat Fermanı nedir, hangi padişah döneminde, neden ilan edilmiştir? Islahat Fermanı hakkında ne düşünüyorsunuz? Bahis ile ilgili düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.